ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
CHINAI THI (SLAKED LIME)
TANGKAINA
Lei thura chinai kan pek hian lei thur a tihreh mai bakah, thlai te
tana a hnatawh dangte chu :-
1) Thlai chaw, Calcium leh Magnessium a pe.
2) Thlai chaw Phosphorus leh Molybdenum te thlai ei theih turin a
titui thin.
3) Thlai chaw tenauho (Micronutrients) tam lutuk thlai ei theih loh
turin a tihlawm- khawm.
4) Leichi DAP, Rock Phosphate, SSP thlai kan pekte inhlawmkhawm
lovin thlaiten tam tak an ei theih phah.
5) Leia rannung te an lo punga lei timur a siam tha.
6) Lei thura thlai zung thang tha thei lo kha a lo thang thain thlaite an
thang lian Chak bik ani.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Editor
C. Lalzarliana
Director of Agriculture
(Crop Husbandry)
Joint Editor
C. Lalniliana
Joint Director (MMA)
&
Lalrinliana
Joint Director of Agriculture
Technical Editor
Rohmingthanga Colney
Deputy Director (Extn)
Circulation Manager
Tlangtimawia Zote
Technical Officer to Director
Zoram Loneitu-a thu chhuah
duh nei emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a hnuaia
Address-ah hian thawn tur a
ni.
Telefax : 0389 - 2322511
Tele : 0389 - 2322437
e-mail :
agrimizoram@gmail.com
website:
http://www.agriculturemizora
m.in
Editor
ZORAM LONEITU
P.O.BOX - 098
Directorate of Agriculture
Mizoram, Aizawl
Pin - 796001
CONTENTS
Editorial
A. TECHNICAL SECTION
1. Terrace-ah Buh a thar..
C Lalniliana,
Jt. Director (MMA)
2. Buh (Rice) chin uar
Samuel Lalliansanga, AEO
3. Hlotur hmanga hlo,
Ngurrinsanga Sailo, AEO
4. Changpat hmanga leitha siam,
Tlangtimawia Zote,
Insecticide Analyst
B. GENERAL SECTION
1. Mi hratkhawkheng
Lalchharliana, AEO
2. Krishi Vigyan Kendra (KVK)
J. Lalzamliana,
Dy. Director,
Agriculture Deptt. (R&E)
3. Chuai ve theilö
Laltanpuia, Gramsevak
4. Kut hnathawh leh
JMS Dawngliana, MAS
C. KEIMAHNI
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
EDITORIAL
Kum 2011 hi kan sawrkar chuan "Buh thar tam kum" atan a puang a. Hei hian a tum chu
kum danga kan buh thar thin aia eng emaw zata buh thar tam a ni. Tlangram lova buh Ching thin
te leh leileta buh chingtute tan a tha zawnga chona duhawm tak a ni ngei ang.
Mizoram-a kum khata kan buh thar zawng zawg belhkhawm hi kan mamawh atanga
chhutin za zela 26 chauh a tling a. Hetiang hi kan dinhmun anih avang hian loneitute, hemi lama
thawktute leh sawrkar pawh theihtawpa kan tan tlan a ngai ta a ni.
Kil khat atanga ngaihtuah ringawt chuan buh thar tam tur hian midang mawhphurhtir mai
a awl duh hle a. Eng hmanrua hmangin nge kan buh thar kan tihpun ang tih te, khawi atangin nge
kan thar belh ang tihte pawh ngaihtuah tel a ngai dawn a ni. Kuminah hian beisei anga kan rama
buh thar kan tihpun theih ngat chuan a kum leha thar belh zel dan turah kalsiam a awlsawt dawn
tih a lang reng mai a. Chuvangin kan zavaiin ngaihtuahna seng tlang ila, tangkai tur nia kan hriatte
chu inhrilh tlang ta ila, chu hriatna kal khawm atang chuan hlawhtlinna duhawm tak kan hmu ngei
ang.
Tuna buh chi kan tuh hma ngei hian hma i la tlang teh ang u.
- Technical Editor
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
TERRACE-AH BUH A THAR THA, TUKLAWR LO NEIH
THLAKNA THA TAK A NI
C.Lalniliana,
Joint Director (MMA),
Directorate of Agriculture
I. Tuklawrlo ('Silaimal' tih ang thluka lam tur a ni) :
Thing leh mau leh thil to zawng zawng vahthluk a, halral a, ram leilung siamrem chuang
lova kum khat atana ram hran hran kum tin buhbäl chinna atana lo neih hi Tuklawrlo chu a ni.
Thingtlang lo te pawh kan ti a ni awm e.
Tuklawrlo hi hnam fing leh changkang te chuan an nei ngai lo. A chhan chu he lo neih dan
hian mihringte tana chhiatna hlir a thlen vang a ni. Thing leh mau leh a hnuaia ramsa leh nungcha
tinreng, lui tui leh a chhunga cheng sangha leh rannung a tihchhiat avangin Central sawrkar leh
State sawrkar chuan tuklawrlo nei thinte tan ei zawnna nghet siam tumin tan la thin. Sapho hun lai
1898 atang tawh khan Champhai zawl leilet (lo nghet)-a siam turin bul an lo tan tawh a ni. Kan
rama leilet siam awlsam deuh chu siam deuh vek a ni tawh.
II. Engvangin nge terrace-a buhbal leh thlai chin a tul?
1. Kan ram leilet zawl la khawih loh te hi ram pilril leh siam puitlin harsa zawka awm te an ni a,
sawi tawh angin tuna leileta siam tur la awm chu zim tak a ni. Tui lak theihna phai zawl awmna
hmunah kan pem vek thei lo a, kan phai zawl neih chhun te hian min daih bawk hek lo. Zoram
mamawh tawk buh bal thar tur chuan kan tlangram rem lai apiang buhbal tharna atan hman a ngai
ang. Vanruahtui ringa tuklawrlo neiin buhbalah kan intodelh thin a ni tih kan hria. kan ram zawl
leileta siam bakah terrace zawl atangin mamawh tawk buhbal kan thar thei a ni.
2. Mihring kan pung a, ram a pung ve si lova luklawrlo nel zel turin ramin min daih tawh lo.
Chuvangin a hlawk emaw hlawk lo emaw buhbal leh thlai thar chhuak turin terrace neih a ngai
ani.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
3. Zoram ang bawka tlangram heng Sikkim, Nagaland, Uttaranchal, etc. leh ram pawn Philippines-a
chengte pawh hian hlawhtling takin tlangram terrace nei hian buhbal leh thlai an thar thin.
III. Buhbal ah kan intodelh thei :
Zoram buh thar zawng zawng hi tuklawrloa thar te nen hian Mizoram mipui thla thum ei
vel ni awma chhut a ni a. Zoram mipui hi chhiarpui hnuhnung berah khan mihring 891058 kan ni
a, mi pakhatin ni tin buhfai gram 800 ang lo ei ta se, kum khat (ni 365) chhunga Zoram mipui
mamawh tawk matric ton 260,188 tharna ram chu hectare 104075 a ni ang. (India ram buh thar
dan rate-a hectare 1 (khat)-a buhfai matric ton 2.5 thar zel tura hisap a ni). Mizoram leileta buh
thar danfate hectare 1 zela matric ton 1-5 thar tura chhuta buhfai Zoram kum 1 mamawh thar
theihna chu ram hectare 173458 a ni. Kum 2009-a Mizoram Remote Sensing Application Centre
(MIRSAC) chhut chhuah danin Mizoram-a buhbal chin theihna ramzawl awm dan chu hetiang hi a
ni.
Zabi a chhuta ram
awihtlan dan (slope
percentage)
Ram awm zat (ha)
A tak tak a awma ngaih (ha) (percentage of
column 2)
75%
1
2
3
0%-25%
356679
267509
25%-35%
229461
172095
35%-50%
707116
530337
Total
1293256
969941
A chunga table atang hian MIRSAC chhut dana ram hectare 1293256 hi awm lovin a zahve
50% pawh lo awm ta se, hectare 646,625 lai a la ni ang a. hectare 646625 khatah buhfai 1.5
matric ton thar thei anga chhut pawhin matric ton 2,60,188 kan mamawh laiin buhfai matric ton
9,69,937 lai kan thar thei niin a lang. Chutichuan Zoram-ah hian a chhunga chengte kham khawp
buh kan thar thei a, tui lak theihna ram (WRC)-ah chauh ni lo, dry terrace hmanga buh kan chin
uar erawh chu a ngai bawk ang.
IV. Terrace-a thlai chin lo neitu'n a tui lo :
Terrace laih hi Assam hun lai atang daiha kan ramah hian tan tawh a nl. Block De-
velopment office Community Development ruahman-nain terrace an lai thin. Mizoram UT a nih
hnuah pawh terrace laih chu chhunzawm zel a ni. Soil & Water Conservation Department chuan
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
tui leh leilung luang ral tur ven nan tuihawk luang chak lutuk vanga leilung luangral tur hum nan
hmun hrang hrangah terrace an lai thin. Amaherawhchu, lo neih nana hmang lovin kan kal san zel
a, hmun tam takah terrace hlui kan hmu thei a ni. Tunhma lama terrace laih tawhah hian tui leh
leilung luangral tur venna ringawt ngaihtuah vanga terrace lai an nih vang nge, terrace laih laiin
buhbal that duhna lei chunglang hang tha leh loneitu tana lei rangkachak chuan ngaihsak a hlawh
lo a ni. Chuvangin tun hma terrace-ah kha chuan thlai han that theihna rual a ni lo. Buhbal chinna
tlak ni tur chuan kum rei tak a mamawh si a. Chuvang chuan loneitu ten motor kawngpui laiha laih
zawl terrace-ah chuan buhbal leh thlai chin an tum thin lo a ni. Thlai chin a nih vek pawhin terrace,
a laia thena ko chhak lam zah ve vel dawn laiah chuan thlai a tha thei lova thlai 'anchhedawng' a ni
mai thin. He harsatna pumpelh tur hi an lei chunglang hang tha bo lova special terrace
(changdawl) siam a ngai a ni.
V. Lei chunglang hang tha hi a hlu :
Kan lei chunglang hang tha inch 1-a chhah insiam tur hian kum za chuang lai a mamawh a
ni. Chuvangin lei chunglang lei tha a bo duak duak loh nan changdawl (terrace) kan siam tur a ni
ang. Lei chunglang hnim hnah tawih leh lei nawi ten a siam (top soil)-ah hian thlai tana chaw tha a
awm khawm vek a ni.
1. Lei chunglang tha (top soil)-ah hian thlai chaw tangkai chi 16 zinga chi 13 chu a awm vek a, chi
thum Oxygen, Hydrogen leh Carbon Dioxide te chu boruak atanga a dawn a ni. Chuvangin lei
chunglang hang tha a bo chuan thlai a tha thei lo a ni.
2. Lei chunglang timur hi ahnuai lam lei aiin a sin a, heng timur inkarah hian thlai tana chawtha
keng hnawmhnawk leh tawih leitha a awm a; boruak awmna hmun ruak a tam thei bawk. Chu tak
hnawmhnawk (thingtang, hnahro, etc.) titawih zung zung theitu hrik (micro-organism) tam
theihna hmun a ni. Lei chunglang hang tha a bo chuan hnawmhnawk, hnah leh thing tang te a
tawih har bik a, lei tha a insiam har bikin thlai a tha chak lo thin ani.
3. Lei chunglang timur inkarah hmun awl a tam avangin hnawng a pai hnem bikin thlai hrik te
chuan an ngeih bik a, thlaiin tui/ hnawng chu (direct leh indirect-in) a tang- kaipui a ni.
VI. Terrace-ah hian tuklawrlo angin buhbal kan Ching thei :
Thlai chi lo tiak a, tha taka thanglian a, tha taka rah tur chuan chaw chi hrang hrang, tui,
eng (lumna) leh boruak a mamawh a, a tona leh lo dawmkhawngtu (media) a mamawh bawk. Kan
leilung hi lo dawm khawngtu (media) pui ber chu a ni. Thlai mamawhte hi kan pek theih chuan
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
khawi hmunah pawh thlai kan thartir thei a ni. Heng thlai mamawhte hi pek a nih chuan terrace-
ah pawh ramchang thaa buhbal kan thartir thei ang hian tha takin buhbal kan thar thei a ni.
VII. Terrace tur ram :
1. Tui lak theihna hmun ni se: Thilnung reng rengina tui an mamawh thlai chinna tur terrace
siamna hmun tur chu a fur a thala tui lak theihna hmun a nih chuan duhthusam a ni.
2. Tui lak theih lohna ramah pawh : Kan ramah hian a-fur-a- thala tui lak theihna hmun hi tam
lo tak a ni a, sawi tawh angin van ruahtui ringin fur laiin engkim kan thar thei a, ram awih dan 0%
atanga 50% inkar ramah chuan manhla taka terrace siam a, awmze nei taka buh thar theih a ni.
3. Ram awih lutuk lo ni se : Indian Council of Agriculture Research (ICAR) chuan ram awih tlan
dan (slope percentage) 0-25% hi tui ringa buh chinna hmun (WRC) ni se. Chu aia awih zawk 25-
33% slope percentage hi terrace (changdawl) siamna nise an ti a. Mahse Mizoram tlang hriam leh
tui tam lohna hmunah hian ICAR duh ang ni lovin awih tlan 0% atanga 50% inkarah hian van
ruahtui ringa terrace-a thlai chin hi a la manhla tura ngaih a ni. Ram a zawl (slope % a tlem) poh
leh a zawl zau lam inangah bial ko a hniam a, a awih (slope % a san) poh leh bial ko a sangin
terrace zawl a Zim ani.
4. Khawl hman theihna khawpa zau ram: Loneihna khawl (Agriculture Machineries) hman
theih tura terrace siam theihna ram ni thei se. Ram rai tha, terrace zau deuh laih pawha enkawl
har lutuk lo leh ko sang lutuk lo tur ni thei se.
5. Lei chunglang hnuai Lei (sub-soil) : Lei chunglang hnuai (sub- soil) chu lei sakhat leh lung
tlemna hmun ni thei se. Lei nghet lo leh thawrawng ni lo bawk se terrace siam nan a tha.
VIII. Terrace a buhbal Ching hlawhtling te :
Terrace-ah buhbal hlawhtling takin chin a ni. WDPSCA leh NWDPRA project hrang hrang
hnuaia buh tlangram terrace a chinah chuan a hnuaia mi ang hian hlawhtling takin kum 2010 khan
chin a ni.
District Hming
Dry Terrace-a buh
chingtu zat
(Number)
Buh Chin zat (Kgs)
Chinna Ram Zau
zawng (Acre)
Thar Zat (Qntl.)
Tin hmun (acre
Khat) a thar zaqt
(Qntl)
Ha Khata thar zat
(MT)
1
2
3
4
5
6
7
Aizawl
73
463.40
54.30
345.00
6.35
1.58
Mamit
62
642.50
64.25
321.25
5.00
1.25
Lawngtlai
10
373.00
21.50
154.00
7.16
1.79
Serchhip
12
38.40
6.49
39.10
6.02
1.55
Lunglei
7
72.00
4.50
35.10
7.80
1.95
Champhai
6
56.00
5.10
32.50
6.37
1.59
Total
170
1645.30
156.14
926.32
6.45
1.61
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
District hrang hrang dry terrace-a buh thar dan han en hian chhungkaw 170-in van ruah tla ringa
an buh thar han hrutrual (average) hian hectare khatah matric ton 1.61 a thar a, chu chu hectare
khata buh thar matric ton 1.5 aiin a sang hret a, Kan rama buh thar dan hi hectare khat zela
chawhrualin tuklawrlo (tlangramloah) chuan hectare 1-a matric ton 0.90 thar ang a ni a.
Champhai leilet bikah chuan hectare 1-ah matric ton 2.10 thar ang a ni. Hei hian terrace-a buh chin
hi Zoram ei leh bara dinchhuahna bul atana beisei awm tak a ni thei tih a entir.
Hetianga kan chintir zinga hmalatu thenkhatte han tarlang ila :
1. Pi Biaknungi terrace, Muallungthu ramah chuan enkawl mumal vak loh chungin buh tin chanve
lununah tin 20 zet a thar.
2. Pu Lalchhanhimua Falkawn chuan tin khat hmunah sanghalin a ei sak chung pawhin tin 30 lai a
thar. Ei lo se tin 120 a thar ngei ang.
3. Zotuitlang khuaa Pu Lalliana chuan lei chunglang hang tha hmanga buh tin chanve hmunah qtl.
3.6 a thar. Pu Laibuaia Zotuitlang khua bawk hian buh tin chanve hmunah qtl. 3.6 bawk a thar.
4. Serchhip District Chhingchhip khuaa Pu H. Remsiama chuan buh tin khat leh a chanve hmunah
qtl. 8.4 a thar bawk a ni.
IX. Terrace siam hlawkna te :
1. Lei chunglang hang tha luangral tur humhalhna a ni. Thlai tana lechi, bawngek leitha/ changpat
leitha leh chinai pek theihna remchang tak a nih bakah van ruahtui leh tui hawk vanga luangral tur
venna tha a ni.
2. Van ruah tla leh tui (hnawng) luangral zung zung lova, thlai zung hman theih tura chelh tanna
tha a ni.
3. Lo neihna khawl (agriculture machineries) hman a remchang: Entirnan Brush cutter, Power
tiller & Tractor te hman a remchang bik.
4. Lo nghet leh kumhlun a ni. Tuklorloa hnate hi kum khat bak kan hmang tangkai hman lo va,
terrace lo nghetah chuan hnathawh thlawn a awm lo va, hun rei tak kan hmang thei. Hna thawh a
kumhlunin kum khat aia rei hman tur a nih vangin 'ro' a tling bik Entirnan - Thlam te, hruih
(threshing floor) te, tuidah khawlna (Water Harvesting Structure) te, kalkawng leh tui kawng siam
te.
5. Thlai ven himna hlo (Plant Protection Chemicals) kah leh hman a remchang bik.
6. Lo nghet a lo nih tawh davm vangin tuklawrlo a bo ang a, thing leh mau, a hnuaia nungcha, lui
tui leh a chhunga cheng sangha leh luisa te an lo him tawh ang.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
7. Lei tihthatna thlai (green manuring crop) heng sunhemp, dhaincha, behlawi hman te a awl bik.
8. Kum tin thar zat tur rin dan fel tak a siam theih dawn avangin thlai leh a rah hralh chhuah dan
ruahmanna (market) a chiang thei bik.
9. Tuklawrlo a lo bo tawh ang a, chu chuan kum tin lo hal vanga meikhu (air pollution) a ti bo ang
a, lo hal vanga ram kang leh thing leh mau leh a hnuaia nungcha hal ral thin te a lo bo tawh ang.
10. Tuklawrlo neih thlakna atan dry terrace-a thlai chin hi tih makmawh pakhat a ni.
11. Ram ngaw thiat lovin kum tam tak thlai chin nan kan hmang ang a, kan ram bua leh chhe tawh
tak hi an lo dam leh ang a, ram nuam tak kan siam leh thei ang.
12. Lo nghet a lo nih tawh avangin fur thlai seng zawhah favang thlai te kan Ching thei ang a. Tui
lak reng theihna hmunah phei chuan kum tluanin thlai kan ching reng thei ang.
X. Awl lo mahse terrace neih bak buhbal thar dan kawng tha dang a awm lo :
1. Terrace siam hi a hautak a, chhungkaw kham buhbal thar theihna tur zawl siam chu vawi
lehkhata tlin a awlai lo.
2. A harsat avangin rethei zawk tan tanpuina tellova kum khat chhunga awm ze neia buhbal thar a
harsa a, tumruhna a mamawh hle.
3. Terrace siam zau ang hu-in thlai chin/ phunna area a zau thei lo, a chhan chu thlai chin lohna
area terrace kotlangin hmun zau tak a luah avangin.
4. A hma lama sawi tawh angin terrace (changdawl)-a buhbal leh thlai chin chu pumpelh theih niin
a lang ta lo. Mihring kan pung a, ram a pung ve si lo va, tuklawrlo neih that lohzia kan hria a, a tha
lo tih hré chunga neih zel pawh duh mah ila, neih tur ramin min daih ta meuh lo a nih hi. Chuvang
chuan keini anga tlangram hmuna chengte tih ang bawka terrace zawla thlai thar chu tihmak-
mawh a ni ta.
Terrace-a hlo thlawh harsat Chungchangah hlo thahna damdawi awlsam hmuh tur a awm
reng tawh a, leitha a awm reng bawk a, chuvangin loneituten kan tih theihloh tur engmah a awmin
a lang lo, Kan tum lohna chiah hi kan harsatna ni maiin a lang. Chiang zawka Terrace siam dan leh
hman tangkai dan zir duh tan Sihphir/ Durtlang-ah te hian en theih reng a ni bawk.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
SYSTEM OF RICE INTENSIFICATION (SRI)
Kum 1980 bawr vel khan Madagascar ramah Roman
Catholic Puithiam Father Henri de Laulanie chuan SRI hmanga
buh chin hi a hmuchhuak a ni.
Madagascar ram hi a leilung a tha em em a, 1 Ila hmunah
buh 20qtls vel an thar thin. Tunah erawh chuan SRI tihdan
hmangin 1 Ha. hmunah tho hian 80 qtls an thar thei tawh a ni.
SRI hi Mizotawng chuan "Buh thar hlawk dan " emaw Buh
thar tihpun dan" tihna a ni.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
BUH (RICE) CHIN VAR LEH
THAR TAM
Samuel Lalliansanga
Agriculture Extension Qfficer
Buh puara puar ngei hi a ngaihthat thlak thin reng a ni. Mizote tan chuan buh hi kan chaw
pui ber a ni a, buhfai chhum tur kan neih loh chuan chhungkaw pa ber tan mualphona a tling hial
thin. Mizoramah buh hi tunhma atang tawhin kan ching a, kan buh chinte hi khaw hrang hrangin a
hming/chi hrang kan ching deuh zel bawk. Mizoram hian buh Germplasm (Mizoram origin-a
recognized) eng zat nge a neih sawi tur erawh kan nei chuang lem lo a. Buh ban (Sticky Rice) chi
hrang 3-4 vel hi chu kan inti neitu ve viau a, veng hrang hrangah an hmingte hi kan thlak mai nge
tih pawh ngaihtuah tham tak a ni awm e.
Kum 2011 kum hian Mizoram Agriculture Department tan chuan “Buh thar tam kumah
puan a lo ni ta a, department tan pawh kum chhinchhiah tlak tak leh chona lian tak a ni awm e.
Buh thar tam dawn chuan kaihhnawih tam tak, pawimawhna hran nei vek an awm nual a, chung
zinga thu thenkhat han tarlang ve ta ila.
Mizoram WRC/Jhum Area : Mizoarm hi 21,081 Square Km vela zau a ni a, Sq km 2628.08
(12.46% of total land area) hi ramngaw (dense forest) a ni a, 3738.57 sq km (17.73%) te hi ngaw
lutuk lem lo Forest area (open forest) anga ngaih theih tho an ni.Tin, Sq km 6708.37 (31.80 %) te
hi mau hmun an ni bawk. Tlangram loneih vanga rambua (waste land) area hi 21.21 % a ni a, hei
hi kum tin a pung chho zel bawk (Mizoram Remote Sensing Application Centre, 2003).
Mizoram-ah hian WRC area atana han siam mai theih 5.000 Ha. chuang awm anga
ngaihtheih a ni bawk a ni. National Conference on Agriculture for Rabi Campaign 2005- 2006
report-a a lan dan chuan WRC area hmanlai mek 16,013 Ha. a awm a, tin, tlangram loneihna Jhum
area 44,660 Ha. a awm bawk ( 16013 + 44660 = 60673 Ha.). National Conference on Agriculture
for RABI Campaign 2009 a tarlan dan ve thung chuan WRC area (potential) 50.476 Ha. a awm a.
Jhum te nena avaia buh chinna atana hman chu 51,860 Ha. (2008-2009). 46,900 Ha. (2009-2010) a
ni. Kum tin kan buh chin dan/area a danglam a ang hle a ni.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Buh thar tam dan hi grade 4-a then a ni a, chungte chu (high productivity group> 2,500/ha.
Medium Productivi ty Group> 2000 - 2500 kg/Ha. Low Productivity Group> 1000- 1500 kg/Ha.,
Very low productivity < 1000 kg/ha. te an ni. Mizoram-a kan buh chinna district WRC area te hi
Medium productivity group-ah dah ila, kan Jhum area te hi Low productivity Group-ah dah bawk
ila kum 1 chhunga kan buh thar tam ang vel ( Kharif Crops) chu hetiang hi a ni awm mange.
Estimated productivity/ha (A hnuaia figure hi National Conference on Agriculture for Rabi -
2005-2006 zulzuia chhut a ni a, productivity etc. te hi rin dana dah a ni)
Cultivated Productivity Area in Ha. Production ProductionArea
(Kg/Ha.) inMT
WRC 3000 10,000 3,00,000 30,000
WRC 2500 6,013 1,50,325 15,032.50
Jhtnnming 2000 44,660 8,93,200 89,320
TOTAL 60,673 1,34,352
Rice Production leh Mizoram’s per capita daily Rice consumption : India rain hi buh ei tam
pawl tak kan ni a, buh chawa ring an tam hle bawk. India rama mi pakhatin ni tin buh an mamawh
dan chu hetiang deuh hian han chhut ta ila. Kum 1998-ah khan mi 1-in ni tin buh gram 201.8 ei
anga chhut a ni a, 1999-ah 205.4 gram. 2001 thleng khan mi pakhatin huh 208.1 gram ei anga
ngaih a ni. (Federal Ministry of Agriuciture, Govt. of India). Mizoram-ah pawh kum 2001
chhiarpuiah khan mi 8,91,058 vel awm anga ngaih a ni a, kum 10 dawn lai a liam ta a, kan pun belh
ve viau tawh bawk ang. Achunga kan han tarlan tak kan buh chin dan khi han en ila, mahni
inchawm tur chuan tan kan lak viau ala ngai hle dawn a ni. Entirnan mi 1-in kum 1 chhungin buh
kg 78 bawr vel ei angah ngai ta ila, Mizoram mipui 1,00,000 bawr vel kum 1 chhunga buh
mamawh 78,000 MT bawr vel a lo ni ang a, Mizoram-a hnathawk cheng ve tamtak te nen buh kan
chin uar a, hma kan lak a la ngai nasa hle mai bawk.
Tin, buh herna (Rice Mill) mumal tak kan la nei lo a, hei hian kan buh fang (recover) a
tihniam a, kan buh her 72% vel ang chauh hi a fang kan hmuh let an la ni a, production-ah ef ect
tamtak a nei thei bawk a ni. Terrace kan siam emaw, WRC kan siam emaw anih pawhin uluk taka
kan siam a, levelling etc. te . dik taka kan kalpui zel a ngai bawk a ni. Chempui nena PAC survey
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
mai ai chuan Clinometer te nen survey a, kawng grade tha tak, Motor lian tan pawha load lak
theihna tur kan siam a hun tawh hle.
Irrigation & Farm Machanization: Irrigation hi thil pawimawh ber te zing ami a ni. Buh hi
thlai zingahchuan tui inamawh tarn ber a ni a, phun tirh atangin a hmhulaith1enginbuh hmunah
hian tui an dali thin. India rama 1 Rice-ecosystem tlangpui te chu r Irrigated Rice System. Rainfed
Upland Rice Ecosystem, Rainfed Lowland Rice Ecosystem leh Flood Prone Rice Ecosystem te an ni.
Mizoram leh North Easta kan Rice Ecosystem chu Rainfed Lowland Rice Eco-system a ni tlangpui
a, irrigation a that phawt chuan kan buh chin dan cropping sequence thlengin a danglam thei ang
a, kan production pawh a hlawk ngei bawk ang. Minor Irrigation Department-in Mizoram hmun
hrang hrangah project an kalpui mek a, heng project awmnaahte hian kan Rice-
productivity/production/unit area te hi an danglam ngei beisei ila. Kan ramah Net Irrigation Pot
ential engzat nge awm, lift irrigation awm theihna hmun kan zir chian a, hma kan sawn zel a hun
tawh hle mai. Tunah chuan Tractors, Power Tillers pawh kan nei ve ta thluah a, hengte hian kan
buh tharah result tha tak a siam ngei bawk ang.
Varietal selection leh seed : Hei hi thu pawimawh tak a ni. India ramah hian buh variety
400 chuang awm anga report a ni a. Research Station hrang hrang leh Agricultiire University
hrang hrangah research an nei a, variety thar an siam chhuak zel a, natna hrang hrang leh rannung
( BIast, Sheath blight, Bacterial blight, leaf folder, stem borer etc.) ngam thei tur ang chite siam
chhuakin thar tam thei si, tui mamawh tlem chi te, thar hma deuhte leh tlai deuh (Short/long
duration) tein an siam thin. Kan ramah chuan heng high yielding variety (IR-64. MTU - 7029),
Hybrid variety-Krishna Hamsa (Rasi x Fine gora), DRRH-I (IR - 58025 x IR 40750 R), Karnataka
Rice Hb- 2 (KRH-2) (IR-58025 x KMR - 3A) etc. te hi kum 5 liam taa Department-in a lak chhuahho
te chu an ni. Jhumming area a Ia r tarn zawk a, hengah hian buh chi hrang hrang hrnun hrang
hrangah chin a ni lehzel bawk nen, kan ram leilung, ruahtui tlak dan etc. te nen zel a variety
selection mumal tak kan neih a tha awm e. Department hmalaknain tunah chuan buh chi tha
(HYV/Hybrid Seeds) te kan ching ve tan a, seed replacement pawh 2009-2010 ah chuan 28% lai a
ho ni chho tawh a, hei hian thar tam kawngah min pui ngeiin ka ring. Chutih rual rualin
Department Farm /Seed Village Programme hmangin heng buh chi tha te hi Seed Corporation ngai
lovin tipung thei ila, kan intodelhna lamah pawh nasa takin min pui ngei ang.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Fertilizer/ Soil Testing:
Kan lei hi a thur tih chu kan chiang vek awm e. Thenkhat chuan kum tin deuhthaw chinai thi
(Slaked lime) kan leileta kan theh var tuar a, buh thar pawh hlawk zawkah kan ring fo thin. Tunah
National Project Management of Soil Health Fertility hmangin Mobile Soil Testing Van nen kan
inchhawp tawh a, District tinah nab Potential Area deuhah chuan kan chinai hman ngai zat te, Urea
pek dan turte. MOP., SSp’,. etc. thlengin kan hre thei vek tawh awm e. Heng On Farm Assesment te,
Farmers Soil Fertility Management te leh Soil testing Programme hrang hrang te Farmers te
huanah ngei kan ti thei ta a, Farmers tan pawh thil thar leh thatak a nih a beiseiawm hle mai.
National Bureau of Soil Science (NBSS) Ich LUB tangkawpin Mizoram Soil Profile Map an siam
tawh bawk nen, buh chinna hmun tha leh Irrigation tha chu han neih belh leh ila chuan kan
production pawh a tam phah ngei ang.
PLant Protection (Pest/Diseases) : A bikin thlai hrik/natna chungchangah Mizoram-ah hian zir
chianna (Research) mumal tak a awm loh vang nge sawi tur a tam lem lo hle. Sazu puang/
khuangbai/ Rice flea beetle tih bakah chu a nawlpuiin natna/hrik te hi report a tlem hle mai. Heng
blast te, Ghandhi Bug Stem Borer, buh hnah khawr tih vel hi chu sawi tur ala tam lem lo.
Amaherawhchu hetia Buh kan Ching uar dawn tak tak a nih chuan natna hrang hrang la awm ngai
lo leh buh eichhetu hang hrangte pawh an la rawn puang dawn chauh a ni. Tin, heng buh tui kan
tih bik Basmati te hi a hlawk chi Hybrid te hi natna leh hrikte hian an duh bik em em a, production
kan ti sang dawn a nih chuan HYV leh Hybrid tha tak tak te pawh kan ching ang a, hengte hi natna
ngam em em an ni vek lo si a, kan inralrin a tul hle bawk ang. Tin, khawvel lo lum chho zel hian
tunhmaa natna/ hrik la hriat ngai loh tam tak a rawn hringchhuak zel bawk a, kan inralrin a, heng
hrik te hi kan zir chian zel a ngai bawk dawn a ni.
Cultivation Technology : Buh chin dan chu kan thiam vek mai awm e. Tlangram loneihah an tuh,
leiletah an Phun thung thin. Tlangramah lo hal hnuah an tuh a, kum khatah vawi 1 chauh kan ching
a, ahlawk lo hle mai. Tin, WRC-ah pawh hmun tam zawkah chuan vawi 1 chauh buh chinnan kan
hmang bawk. India state thenkhatah chuan kum khatah vawi 2-3 thlengin buh an ching a, an pro-
duction pawh a tam reng thin a ni. India ram state thenkhat a an buh chin dan han en ta ila:
State
Autumn
Winter
Summer
Sowing
Harvesting
Sowing
Harvesting
Sowing
Harvesting
Assam
Mid Feb-Apr
Jun-Jul
Jun-Aug
Nov-Dec
Dec-Feb
May-June
Bihar
May-July
Sept-Oct
July-Sept
Nov-Dec
Jan-Feb
May-June
Orissa
May-June
Sept-Oct
June-Aug
Dec-Jan
Dec-Jan
May-June
West Bengal
Mar-June
July-Nov
July-Aug
Nov-Dec
Oct-Feb
Apr-May
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Kan ramah hian Technology thar tha tak kan enchhin (Demonstration) thin a, tunah pawh SRI
hmangin mi tamtakin tui tlemte ringin buh tam tak an thar chhuak tan ta a, hengah pawh hian W
RC level tha a pawimawh lehzel a ni. Ruahtuikan hmuh dan hi Global Warming vangin a chiang lo
ta em em bawk a, ruah bing a tam a, ruah sur hun pawh kan sawi mumal thei tawh lo a ni. Ahnuaia
mi hi 2004-2009 hun chhunga district wise rianfall awmdan ani a, kum tinin a danglam deuh zel a
ni.
Weather station mumal tak kan neih a, khaw awmdan kan zir chian ve pawh a hun tawh hle.
Global Warming hian a bikin buh ching ram tam takah buaina a rawn thlen chho mek a, Inter-
national Rice Research Institute a mithiamte chuan buh productivity leh temperature inlaichin
dan an zirnaah buh chin hun laia Minimum temperature asan chhoh zel avangin buh thar dan a
buai zel a, iOC a asanin buh thar clan (productivity) 10% in a hniam zel an ti a ni. Global Wamning
hi tunah chuan khawvel buai pui a ni tawh a, kan ramah pawh nipui, thlasik, favang
awmdan a rawn khawih buai chho mek zel bawk. Tin, Agriculture phei hi chu weather (khaw
awmdan) a in nghat anih bik avangin hei hi a pawimawh tak a ni a, Weather Station te District
tinah dah a, kan khaw awmdan tunlaia chiang zawka kan zir a tul hle ani. Mizoram-a buh thar tam
kan tum chuan hei hi thil pawimawh em em mai ania, ruahtui tlak dan chauh pawh ni lovin heng ei
chhetu hrik/ rannung te hi heng environmen- tal factors te hi a nghawng vek a, state thenkhatah
chuan natna thenkhat bik enkawl nan Fore-waming system (Software) te an hmang chho tawh
bawk.
"Buh thar tam" tum hian kaihhnawih tam tak a nei a, thlai chi tha te, a chin dan mumal
(cropping sequence/pattem), Irrigation mumal, Fertilizer, etc. a huam thei vek awm e. A tawp
berah chuan kan loneitu ten taima tak leh rinawm taka kan thawh a, a aia tam zawk buh kan thar
a, kan intodelh ve ngei theihna tura tan kan lak a ngai hle mai. Heng leitha (fertilizer) hman dan
Sl No
District
Average Rainfall of Last
Five years (in mm)
Rainfall in 2009 upto
24
th
July (in mm)
Less % from normal
1
Aizawl
1680.4
951.1
43.4
2
Champhai
1132.5
802.1
29.14
3
Kolasib
1398.1
1078.2
22.8
4
Lawngtlai
1337.59
944.8
29.3
5
Lunglei
1353.5
759.6
43.8
6
Mamit
1772.3
1052.3
40.6
7
Serchhip
1276.5
675.2
47.1
8
Average Mizoram
1447.3
626.7
35.9
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
chungchangah te, natna/rannung etc. thlai ei chhe theitu control chungchangah pawh Depart-
ment mithiamte rawn zel a tha. Engkim hi loneitute kuta innghat vek a ni a, taima tak leh phur
takin tun aia buh tharchhuah tam tumin hma i la theuh ang u.
HLOTUR HMANGA HLOTHLAWH
(CHEMICAL WEED CONTROL)
Ngurrinsanga Sailo,AEO
Directorate of Agriculture
a) Hlo hi thlai hmelma lian ber a ni. Khel lova kum tin lo lang ve zel, thlai awmna apianga phurrit a
ni.
b) Engati maw? E le, chaw, tui leh boruak an chuh chak a, thlai an tam chhuah a. An thang chak
zawk a, thlai zung aiin an zung a thuk zawk bawk a, chaw, tui leh boruak an chuh chak zawk em
em a ni.
c) A dawt lehah chuan rannung chimawm leh thlai tichhetute tawmbuk an ni a, thlai an helna leh
an tlanchhiatna, an inphenna a ni a. Natna pawh hnim atangin thlaiah a kai chhawng thin bawk.
d) Chu mai ani lo va, a par leh rah thlenga kan zuah phei chuan hnim hlauhawm parthenium te
phei chu tur a ni a, thlai hriak (antam hriak) te ei ngam loh leh hralh tlak lova siam theitu a ni.
Hnim chi reng reng hi thlai raha a tel ve chuan nasa taka a quality hnuk hniam a, a man tihniam
thei a ni.
e) Hnim avang hian thlai thar zaa 40-100-in a tla hniam thei. Thlai tiak hlim atanga ni 40-a upa
hian hnim an haw zual bawk.
f) Buh-ah phei chuan a thar nana senso zaa 40 vel zet hi hlothlawh nana senso niin scientist ten an
chhut.
g) Kuta uluk taka thlawh hi thlaiin a ngeih ber nain labour man a to em avangin a hautak a, duh
hunah a hmuh theih loh hle mai bawk.
h) Chuvangin hloturhmangin hlo kan thlo tur ani. Aman a tlawm a, a hun taka kah chu a pung leh
lo bawk a, a hlawk em em a ni. Lawm rawih azawnga man hla ber a ni.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
i) Hlo hnah bial tur (2,4D, etc.) a awm a, hlo hnahtung leh phul lam thahna (Butachlor) a awm a,
hlo tiah hma a kah chi a awm a, hlo tiah hnua kah chi a awm bawk a. Hlo leh thil tiak, thlai tiak nen
lama that vek chi a awm bawk (Glyphosate).
j) Zir chian erawh a ngai. A har lo. Athlawin Agriculture Department mithiamte rawn mai rawh le.
SRI HMANGA BUH CHIN THATNA TE :
1. Buh chi a ngai tlem a, chu chuan buh tam tak a humhin.
2. Buh peng a tipung a, Hectare khat hmunah 40-50 qtls lai a thar thei.
3. Buh kung a thawl a, rannung leh natna tan tawm rukna a tlem a, buh a hmin tha bawk.
4. Buh kungin ni eng a hmu tha a, a thar a tipung.
5. Tha a ngai tam lo.
6. Tui mamawh a titlem a, kan ram tui tam lohnaah a tangkai hle ang.
DRY FARMING ENG NGE NI?
Kum khatah ruahtui 50 cm aia tam lohnaa loneih hi Dry Farming an tih
chu a ni.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
CHANGPAT HMANGA LEITHA SIAM
(VERMI COMPOST)
Tlangtimawia Zote
Insecticide Analyst
Directorate of Agriculture
Khawvelah hian changpat chi hrang hrang (species) 3000 vel dawn lai an awm a, chung
zinga 500 vel dawn chu India ramah pawh an awm a ni, Heng changpat te hian nunphung hrang
hrang an nei vek a, a thente chu khawi (culture) mai theih an nih laiin khawi theih miah loh lei
chunga cheng chi te pawh an awm bawk. Changpat te hi an nunphung leh chaw an zawn dan azirin
category 3 -ah an then a ni.
1. Epeigeic : Heng ho hian lei chunglang, (surface)-ah chaw an zawng deuh ber thin. Thlai/
hnimhnah tawihah te, bawngek thli/zun thli-ah te an awm tlangpui. Lei chhungrilah an lut thuk
thei lo a, khawi atan an hmang deuh ber thin. Eg. Eusenia foetida, Eudrilus eugenic, Perionyx
excavtus.
2. Endogenic : Heng ho chu lei chhunga cheng chi a ni. Hnimhnah (biomass) tawih an ei ve mang
lo. Lei (Soil) an ei duh ber avangin lei siam thatu tha tak an ni. An awmna ngaiah awm lovin an
awmna an sawn zing thin hle a ni. Eg. Pentoscolex sps. Eutopeius sp, etc..
3. Aneceic : Heng ho hi chu lei chhungril tak tak (10 ft) thlengin an lut thei. Lei an ei a, tin hnim
hnah tawih an ei bawk, Zanah lei chhungril atangin chaw zawngin an lo chhuak thin. Eg. :
Polypheretima elongate, Lampito marti etc.
Changpat khawi dan chi hrang hrang : Hmun hrang hrangah changpat khawi dan a inang vek
lem lo. Vermicompost kan mamawh ta dan leh changpat chaw tur kan neih dan azirin a khawina
pawh te deuh atanga lian deuh kan siam thei bawk. Changpat khawi dan tlanglawnte chu hengte hi
an ni :
a) Pit Method : Hei hi khur neia changpat khawi dan a ni a. A khawina tur siamna a to deuh a ni
mai a, leitha tam tham tak tak siam nan leh Vermicompost Hatchery ( Changpat khawi punna) atan
chuan duhthusam a ni. Hetah pawh hian tih dan hrang hrang awm thei a, India ramah hian method
2 hman tlanglawn deuh te a awm a; Pareek Earthworm Eco-technology-ah chuan a pit
recommended size chu 40x10x2.5' (LxBxW) a ni. Tin, a chhuat hi cemented tur a ni lo. Pusa
Vermicompost-ah erawh chuan chhuat hi cement tur a ni thung a, tin, apit size mended chu 20x1 x
75m ni.
b)Bed Method : Hetah hi chuan vermi- composting hi lei/cement chhuatah Biomass kha an dah
vum a, changpat an khawi mai thin. Tin, bricks emaw lung emaw a awm remchan chuan cement
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
chhuatah bed (6x2ft) i.e (LxB) a lianin an rem kual a, hei hian biomass dah vum te chu a khuap a,
tin, a enkawl a tinuam ani. Hetiang hian a in a len chuan bed lian tam tak pawh a siam theih a ni.
He method hi enkawl chu a awlsam zawk a, amaherawh chu Pit method ai chuan a thar hlawk lo
deuh.
He method kan sawi bakah hian Vermicompost siamna tur ready made chi hrang hrang a
awm bawk.
Vernicompost siam nana Mizoram-a changpat kan khawi thin.
Eisenia foetida
An taksa sei zawng - 3-10 cm
An rih zawng - 0.4-6g
Ankeu atangaanpuitlin hun - Ni 50-55
An tui dan - Ni 3 chhungin pakhat
An tui atanga an keu hun chhung - Ni 20-23 ( a tui 1-ah a changpat 1-3 an awm thei)
Leitha an siam dan - Thla 2 chhungin changpat 1500 in 2qtls.
An dam hun - Ni 70-80 vel.
Vermicompost-in tlai tana chaw an pai te :
Vemicompost hian heng a hnuaia thlai chaw chi hrang hrang te hi an pai a ni.
Organic Carbon (%) 9.15 - 17.98
Total Nitrogen (%) 0.50 - 1.50
Available phosphorus (%) 0.30 - 0.40
Available Potassium (%) 0.50 - 1.00
Calcium & Magnassium (Meg/ 100g) 22.67 - 47.60
Copper (ppm) 2.00 - 9.30
Iron (ppm) 2.00 - 9.30
Zinc (ppm) 5.70 - 11.50
Available sulphur (ppm) 128 - 548.00
Moisture (%). 2 - 25
Source : Azad Thakur : 2006
Vermicompost hian thlaiin an mamawh chaw hrang hrang macro nutrients te- secondary
nutrients te leh micro nutrients a pai mai bakah thlai thanna petu hormones hranghrang an pai
bawk a. Tin, lei thur lutuk tur a veng tel a, leia natna te pawh a titlemin chaw siam theitu tangkai
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
tak biofertilizer hrang hrang a pai tel bawk a ni, Vermicompost hi a tangkai em vang hian leimur
siam thatu an lo ti hial thin a ni.
Vermicompost hman dan tlangpui (Dose) : Kan thlai chin dan azirin Vermicompost te hi dose
hrang hranga hman thin a ni. Thei kung nei chi angah te chuan a kung bulah kan dah tur a ni a; tin,
Nursery emaw pot- ah te chuan lei nen kan chawhpawlh ve thung tur a ni.
Crops - Dose/Rate
Field crops - 5-6 tonne/Ha
Fruit crops - 3-5 kg/plant
Pots - 100-200g/pot
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Mi HRAT KHAWKHENG C. NUNA TE
CHHUNGKUA
-LalchharLiana
AEO, Kawnpui
Zoram loneitute zingah hian mi chi hnih an awm a, a sawia sawi chi leh a thawha thawk
chi. Sawrkar hnathawk leh politician zingah pawh chu tho chu. Ben Jonhson chu a thlanlungah 'Mi
vang Johnson' tih ziak an tar an ti a, Ben Johnsona ang mi, mi danglam, anpui ngah lo, chhuanawm
chungchuang an vang a ni phawt ang.
Loneitute zingah hian sawrkar sukthlek anga khawsak tum tlat, mahnia tum leh
ruahmanna nei lem lova a tlachawpa khawsa ve mai mai sawi tur an awm nual. Hengho hi a sawia
sawi chi "mual letliama tuklo perhthlathei", sava hmu chuang si lova thingbuk thawng mai mai chi
an ni a, thawm hlek an hriat chuan an hmanraw neih leh hman thiam ang angin an che hluai thin.
Atak erawh hmuhpui tur a vang leh thin. Hengho hian dawn tur a awm chuan dawnthleng
ngaihtuah hnasa lovin chawbel an pan ruak ruak a, fatuten dawnthleng inring tura an hrilh
chhungin mi dangin an hmakhalh fo. Sawrkar leh thuneitute sawiselah an ramtang a, bengvara
bengvar ta chuan sawrkarin hnathawh nana a sem ang ang chu hre thei riau, hmaih tum map lova
a uma um ngat ngat peih, a tha berah in hnuai leh thlam vela chhawp hnawk ve ta mai mai an awm
bawk. He lam chu duh tawk ang, lo inngaihbel an awm ang a, an haw palh ang e.
A chi dang leh chu Rev. Dr. Zairema'n nuho hnena Pathian thu hi chu in ngaihdan lo lam
deuh vek ani' a tih ang deuhin kan sawi tak ho ang lo lam deuh ani leh mai. Sawrkar inthlakah an
phawklek ve lem lo va, Department mi inthlakah buai ve hek lo. An hnaah an tui ngaiin an tui reng
mai a, sawrkar atanga tanpuina awm thei ang an uksak lem hlei lo va, ngawi reng mahse sawrkar
hnuaia thawktute chuan kar an hre chhuak tho tho va, thawh tel ve hlek lo leh hlawkna tel ve hlek
lo mahse thawktute (Deptt mi leh sa) chuan hetiang mi an hmuh chuan an lawm ve em em a, an
lawpui takzet thin. Pakhatin an thlawhhma entir a, thlai awm ang an g pawh thar tem an Chak zek
tawh a, a pakhat zawk lahin Department atanga a tih theih an gang tihsak dan tur ngaihtuah nghal
rauh rauh a, a sawichhuak hial maithei bawk. An inmilin an inchawkphur tawn bawk, a engamah
hmain bat ang hialin an ingai tawn thei tawh nia mawle.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Lenchung nauawm an sawi ang maiin a changtu ber kan theihnghilh mai dawn alawm le.
Englo a nia, amah chu.... han ti hluai dawn ila, an chhungkua ania sawi ka tum. Aizawl atanga
National Highway 54 (Silchar Road) i zawh chuan Kawnpui thlen hma K.M. 2 vel a la awm tihah
chhuah lamah han hawi thla la, hmuh tur awm tam tak karah matheilovin i mit latu bik i tawng
nghal chawpchilh ang a, leilet chamdur hmunah buh tlim hmur, i kal hun azirin achangin a hring
dup i hmu ang a, achangin buh hmin eng thup i hmu thung ang. Helai hmun hi tuma la daidar peih
loh laia bawngtuthlawh ngata lo chek chhuaktu Pu C. Rosanga hnen atanga a fapa Pu C.
Lalnuntluanga te chhung, Kawnpui Venglai mi ten an rochun leh enkawl zui tak a ni.
Thlasik angin khel lovin kum sawm tam an nei ta. A thar chhuah tlak hniam ahnekin hak
an la zauh deuh deuh a, thlasik thlai leh thlai hnephnawl an ching kum tin thei reng mai. He ram hi
abika malsawm a nihna a lang lem lo va, ruahtui a dawng tha fal hran lo va, leitha luan khawmna
ani bik na hek lo, Mi bakin Pathian leh sawrkar malsawmna an dawn hriat a ni lo bawk. 'Thawktu
indaih' tih thuhlaah phei chuan an faten hna tul dangah an pensan lo thei bik lo va, an tang tlang
hleithei meuh tawhlo, leiletah ngawt hi chuan. An nupain an bei fat fat a, khaw eng hian a daih
meuh lo a ni e. Scientist Edison-a thu- khawchangin sana an en ngai lo emaw tih mai tur a ni.
Kum sangkhat zakua sawmkua leh tih vela sawrkar hmalakna 'NLUP kha anni chhungkua
hi chuan bul an tanna tak tak leh an hlawhtlinpui chu niin an sawi. Zirtirtu thuhmun reng zirtirna
hnuaia zirlaiten an thlen chin insanhleih theih zia ngaihtuahin thil mak danglam a ni hran lo. Mipui
mimir tam zawk an thawh hmaa an chet tam hman zia leh hnathawk lai khawthimin a nanchin zin
tawh zozai zia hi mihrang tan chuan han chhut thiam rual a ni lo. An mutchhuah hma chuan thawh
tur emaw an ti mai a, thawh tur lah an hre zozai, hun leh ni hian a daih thlawt lo ani ber e.
Kan rual ute zingah tunlai thalaite hi a chhia zawng zawngah vai hmer ching an awm, an
demawm hran lo e, a tha lam kawng chho kal peih hi thalaite zingah an vang ve ta deuh pawh a ni
ang e. Hetih lai hian Pu C. Nuna te nupa hian engtin nge an fate hi hetiang taka thawh hreh nei lo,
chak zawk ang hial leh lungawi em em si a hna an thawhtir bawrh bawrh theih mai bik le tih hi
zawhna tlanglawn tak a ni. An nu leh pate tan chuan hrin manhla tak zawng an ni phawt mai. Sawi
tawh ang khan NLUP hmasaah khan bawng lian thlangin tun thlengin khaihlak awm lovin an la
vulh pung zel a, bawnghnute sem tur hian an damtlan a, rokhawlhna lian tham an neih loh chuan
mi dang ruai lovin tuk tin an pafain an sem sang sang thin a, Kawnpui khua hi an suartluan lo deuh
chauh a ni mai e.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
WRC kan tih mai leilet zawl hi kum tam an lo enkawl tawh a, fertilizer hmang miah lovin
anmahni ringin, hlawk takin buh chi (HYV) IR-64 etc. an la ching thei reng mai. Buh mai nilovin
thlasik thlai hrang hrang - Antam, parbawr, broccoli, bean, tomato an ching tel thei reng a, an
hlawkpui bakah an hlimpui thei hle. Buh hi atlangpuiin phur 80-150 vel an thar thin a, thlai
dangah pawh hian an thar hnem thawkhat viau mai. Kumkhatah sing tel teh meuh man hi an thar
chhuak thei reng ani. A chi thlengin an khawl peih a, an hralh chhuak fo bawk.
Zoram loneitute zingah fakawm tak tak, a changtu Department ti hmingtha tak tak an tam
viau tawh mai. A remchan ang angin an chanchin hi mi dangte hmelhriattir zel kan tum ang a, a
theih chin chinah kut hnathawktute pawhin hriat tlan a tha hrim hrim bawk e. Kuthnathawktute
pawh an harh thar zel a, Department lama thawktute fuih phurtu tak pawh an ni. Thawhhona tha
tak nei tur chuan inrintawnna neih phawt a tul, chutiang tur chuan rinawm tawn a ngai a,
Department-a thawktu te pawhin kuthna-thawktute rilru hnualna turin thil tiam thlazena tihsak
leh si loh te, chhawmdawlna leh tanpuina dawng awm zawk dawntir lova, a vir peih leh hotute
betlawn thiam nazawng duhsakna pek fo hian mi tamtak rilru a ti hnual a an hnaah an phur loh
phah fo thin. Chutiang bawkin kuthna-thawktute pawhin Department-a thawk-tute tan pawha
puih nahawm (tanpui chakawm) tur khawpin thawk bawk ila, a thawktu leh kuthnathawktu te
inkarah inpawhtlanna awn sela a tha ber awm e.
FERTILIZER TEHKHAWNG
1. Urea rial no khai (a huih) - 110 gms vel
2. DAP rial no khat (a huih) - 150 gms vel
3. MOP rial no khat (a huih) - 180 gms vel
4. Rock Phosphate rial no khat (a huih) - 200 gms vel
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
KRISHI VIGYAN KENDRA
J. Lalzamliana, Dy. Director
Agriculture Deptt (R&E)
Krishi Vigyan Kendra, KVK tia kan hriat lar zawk hi science nena kalkawp tlat inzirna
hmunpui a ni a. Loneiha eizawng nu leh pa te leh thalaite eizawnna ngelnghet tak an neih theihna
tura training pek leh zirtir chu an hna pui ber tura ruahman a ni.
KVK hi a bul rata a lo din chhuah dan chu hetiang hian a ni. Kum 1964-1966 a Education
Commission chuan Agriculture leh a zawmpui lam hawi zawnga eizawnnaah hian zirna hmun bik
din chhuah a tul takzet a ni tiin thurawn a lo siam tawh a. He Zirna hmun hi ‘Agricultural
Polytechnic' tih nise tiin rawtna a siam nghal bawk a, kum 1966 atanga 1972 chhung khan
Ministry of Education, Ministry of Agriculture, Planning Commission, Indian Council of
Agricultural Research (ICAR) te leh Agriculture kaihhnawih department hrang hrang ten uluk
takin he thurawn hi ngaihtuah a ni a. He thu ngaihtuahtute zinga mi ICAR chuan KVK saptawnga
Farm Science Centre Mizo tawnga Lo/huan leh thiamna kalkawpna hmunpui tih chu din chhuah a
rawt ta a. Dr Mohan Sinha Mehta kaihhruaina hnuaiah ICAR chuan Committee a dinchhuak a, kum
1974-ah chuan committee hian report a thehlut a, he report zulzui hian kum 1974-ah
Pondicherry-ah KVK hmasa ber din ani a, kum 1976-1977 khan Planning Commission chuan KVK
18 dang hawn a remti leh a, chutichuan India ram hmun hrang hrangah KVK 260 chuang lai mai
din a lo ni ta a ni, Mizoramah pawh KVK pariat hi din a lo ni ve ta a, heng pariat zinga pasarih te hi
Mizoram Sorkar enkawlna hnuaia din an hi a, pakhat Aizawl district hnuaia din erawh hi chu Cen-
tral University enkawlna hnuaia a ni thung a ni. Mizoram sawrkar enkawl KVK te chu heng te hi
anni:-
KVK Kolasib - (1978)-a din a ni.
KVK Hnahthial - (1994)-a din ani.
KVK Khawzawl - (2004)-a din a ni.
KVK Lengpui - (2005)-a din a ni.
KVK Saiha - (2005)-a din ani.
KVK Lawngtlai - (2005)-a din a ni.
KVK N. Vanlaiphai - (2005)-a din a ni.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Heng KVK te hi Indian Council of Agricultural Research (ICAR), Government of India ta an
ni a, a enkawlna sum leh leh hmalakna zawng zawng hi ICAR ruahmanna hnuaia mi ni a. ICAR nen
Memorandum of Understanding fel tak nei thlapin Mizoram sorkar chu heng KVK te hi enkawl
tura ruat alo ni ta ani.
KVK te hian hmalakna tur lungphum nghet tak duan sa a awm a, chu chu Mandate of the
KVK an ti nghe nghe a, heng te hi an ni:-
1. Ram leilung, Sik leh sa nena inmil leh ram leilung hman dan rotling ni tura hmalak dan tha
(technology) hmuchhuak tura huan/ lova enchhinna (on- farm testing) neih.
2. Agriculture leh a zawmpui peng hrang hranga thiamna tharlam ber ber te kut hnathawktute
hnena hlan chhawn zel a nih theih nan mi chhawr (extension personnel) te hnena training pek.
3. Agriculture leh a zawmpui peng hrang hrang te lam hawi zawnga a training hun rei deuh awh
chi te leh hun rei vak lo awh chi te neih fo va, thiamna puak chhuah ngei nan 'thawk chunga
zirtirna' neih thin.
4. Agriculture lama hmasawnna chi hrang hrang (technology) loneitute lo/huanah ngei hman tlak
anih leh nih Ioh enchhin phawt thin tur a ni. KVK Scientist ten he enchhinna (demonstration) hi a
hmunah uluk takin a bul atanga a tawp thleng enpuiin hma an la thin tur a ni. Heng technology te
hi a tha lo laite her rem a, loneitu ten tangkai thei ang bera an hman theih tura chhawp chhuah tur
a ni. Kum 1978 leh 1994-ah khan KVK Kolasib leh KVK Hnahthial din an ni tawh a, heng KVK te din
an nih khan Agriuclture and Allied Subjecc hrang hrang cover turin post eng emaw zat siam a ni a,
Amaherawhchu heng post hrang hrang siam hian ICAR 'norms' anga Recruitment Rules siam lovin
Department-a Recruitment Rules awnn sa hmantir nghal a ni a. Department chhunga post nen
level khat a nih bakah Recruitment Rules intawm an nih avangin mi tam takin heng KVK post te hi
promotion hmuh nan hmangin hmun dangah transfer an ni vel mai mai a, hei bakah hian KVK a
promotion hmu ngei te pawh KVK hnuaia hlawh la reng siin hmun dangah DAO, DAE etc te chelh
tura deploy' an ni bawk a. Hetianga KVK lam post te nen inluhkual chhawk theih a nih avang hian
KVK mi leh sa a awm tak tak theih loh a ni. Heng bakah hian Mizoramin pay a tihsan apiangin KVK
hnuaia thawkte tihpun ve zel a ngai a, ICAR pay scale hi -Mizoram sorkar hnuaia thawkte hlawh
aia a tlem zawk avangin KVK hnuaia sum leh pai dawnte chu research lam hawi zawnga hmang
lovin hlawhah a kal zo ta a ni. Hei hi ICAR chuan a duh lo hle a, heng KVK te pawh hi khar an duh
hial a ni.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Nasa taka heng KVK te Siam tha tura intiamna avangin KVK thar panga (5) hawn leh a ni,
chungte chu KVK Khawzawl, KVK N.Vanlaiphai, KVK Lawngtlai, KVK Saiha leh KVK Lengpui an ni.
Heng KVK thar te hi ICAR duh ang ngeiin Recruitment Rules pawh a hranpa liau liaua siam an ni a.
Tin, KVK hlui pahnih hnuaia thawk te chu state sorkar hnuaia seng luh vek an ni tawhin KVK thar
hlak ang maiin an hnuaia thawk tur te pawh a thar vek ICAR dan ang thlapin lak an ni tawh nghe
nghe a ni.
KVK pakhat zelah post hetiang hian siam a ni.
Programme Coordinator - 1 No
Subject Matter Specialist - 6 No
Programme Assistant - 3 No
Superintendent cum Accountant - 1 No
Computer Operator - 1No
Driver-Conn-Mechanic - 2 No
Supporting Staff - 2 No
Chutichuan KVK hnuaiah hian Agri/Horticulture/Vety/Home Science-a Ph.D, M.Sc. B.Sc
leh Arts subject- MA leh Computer lama degree nei thiamrual 100 Chuang zetin hna hmuin KVK
chuan a thawh tur dik tak thawkin hma a la tanta mup mup mai a ni.
Heng KVk-ah te hian Office Building te, Farmers Hostel te leh Staff Quarters te sak nan
ICAR chuan sum leh pai a release tawhin heng building te pawh hi sak zawh vek tawh a ni a. KVK
pakhat zelah hetiang hian building sak a ni a.
1. Administrative Building - 1 No
2. Famers Hostel - 1 No
3. Staff Quarters - 6 No
Chutichuan KVK zawng zawng tan hetiang hian building sak a ni tawh ani.
1. Office building - 6 Nos
2. Farmers Hostel - 7 Nos
3. Staff Quarter - 42 Nos
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Heng building sakna tura senso zawng zawng zat chu Rs. 8,49,29,000/- zet a ni a, hei hi
ICAR-in zaah za a tum vek a ni. Heng building sakna bakah KVK Staff ten an hman tur motor leina a
sanction chuan LMV lei vek tawh a ni a. Farm- a hman tur tractor pawh KVK zawng zawngah dah
vek tur a ni, amaherawhchu hemi atan hian pawisa la hmuh kim a nih loh avangin KVK pathumah
chauh Farm Machinery te hi dah theih a la ni rih a ni.
Heng bakah hian KVK tinah hian lo neitute inzirna hmun tur Demonstration Unit leh In-
structional Farm din vek tura ruahman a ni a, ICAR-in fund a la pek chhuah kim loh avangin
Instructional Farm te hi la din vek theih a ni hrih lo va, amaherawhchu KVK Saiha, KVK Lawngtlai
leh KVK N. Vanlaiphaiah te erawh chuan Demonstration Unit din na tur sum leh pai hmuh tawh a
nih ang in heng Unit te hi din a ni tawh a ni.
Tunah chuan District tin deuhthawah mi thiam rual infuankhawmna, thiamna hmanga
huan lo ram enkawl kawng kawh hmuhna leh zirna hmunpui tak tak din a ni ta a, tun hmaa
inpawhpawlh nawk nawk avanga hnathawk thei lo KVK te pawh tuai thara awmin hnathawk thei
tura siam a ni ta a. He hmun pawimawh tak mai, Government of India pawhina kawng enkima
pawimawhna a pek ve phaka thiamna tlingkhawm hi kan hman tangkai thiam poh leh Mizoram
loneitute tan hmasawnna a ni mai dawn a ni.
Loneitute hamthatna hi chu nasa taka ngaihtuah a nih reng laiin Agriculture Department
hmalakna a kan hmaih thelh fo chu finfiah hmasak hi niin a lang. Eng technology pawh ni se,
loneitute hnena tlangzarh hmain enchhin hmasak ngei ngei a tul a, tun hmain thlai chi thar te,
khawl thar te leh tih dan thar enge maw zah sengluh kan nei tawh a, hengte hian a daih rei loh em
em bakah loneitute tan hlawkna aiin channa a tam tawh hle mai. Hei hi a chhan leh vanga lang chu
loneitute hi a enchhintuah kan hmang ziah mai hi a ni. Enchhinna (trials and demonstration leh
research) hmunpui KVK changtlung tak kan nei ta a. KVK -ah hian mi thiam Agri, Horticulture,
Fishery, Vety, Home Science etc M.Sc leh B.Sc degree nei thah dah vek an ni a, chuvangin heng
lama technology thar reng reng chu lo enchhin tur leh Mizoram dinhmun atana chhawr tangkai
nih theih dan ber tur anga lo her danglam tura research ti thei thah an ni. Amaherawhchu, KVK te
hi ICAR funding-a khawsa an niin he funding ngau ngau hi chu a beitham em em a, chuvangin
department hrang hrang ten research fund an neih te tangkai taka hman a nih theih nan KVK te hi
chhawr tangkai dan thiam ila a tha ngawt ang.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Tunhma lama KVK tlukchhiatna bulpui ber pakhat chu KVK hnuaia Scientist-te hmun
danga thawhtir kha a ni ber mai a, hei hi Mizoram Sorkar leh ICAR te inkara thuthlunna a Article
III Serial No IV "KVK Scientist te hi KVK hmalakna atan lo chuan khawiah mah pawhpen tur a ni lo"
tih hi bawhchhe tawh ngai lo turin Sorkar pawh kan thutiam kawngah kan din ngheh a ngai hle
ang.
MIZORAM LEI THUR NACHHAN
Mizoram lei thurna chhan hi tam tak a awm thei a, a chhanpui ber
pakhat chu FUR ruahtui tam lutuk vang a ni ber a, heng ruahtuite hi
kum tin, lei thurna vengtu thlai chaw ni bawk Calcium leh Magnasium te
lei hnuaiah a thamralpui thin avangin Mizoram leite hi an lo thur ta a ni.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
CHUAI VE THEI LO CHU !
Lalthanpuia
Gram Sevak
SDAO’s Office, Hnahthial
Thingsulthliah khaw dai, thlanmual chung, kawngkawi lai tak, lungtileng zet maiah sawn
thuziak mawi tak mai a intar thin a. Chu thuziak chu hei hi a ni, ' Chuai ve thei 10 tur chu i thu leh
Illa kha a ni, '. He thuzlak hian lung a tileng a, ngaihtuahna a tithui a, ka rilruah a cham reng thin.
Tunah a la intar em ka hre ta lo. Agartala kawngah khuan, 'Donate your Blood, not on the road' tih
a awm bawk a, hengte hi Thalaite tan chona nasa tak niin ka hria.
Mak tak maiin kan hotuten Zoram Loneitu-a tihchhuah turin thu ziak thawn tura min
ngenna ka lo dawng ve a, an mi sawm hrang hrangte ka han en a, mi thiam pui pui te an nih hlawm
avangin, kei saptawng kawi khat pawh thiam lo tan thil tih chiah ka ngai lo va, tum enah pawh ka
en lem lo va, mahse lehkha ka dawng nawn leh ta a, mak ka ti a, ka han thawh chhuahpui ve ta
rawih mai a nih hi. Min sawmna angin a Technical thil ka sawi dawn lo va, General takin ka duh
duh ka sawi mai dawn a ni.
Keini ang thingtlang lama khawsa hlun tan hi chuan Aizawl kal te hi duh hun hunah a
theih ve loh va, thil tul tak, loh theih loh thilah chauh kan kal thin. Hmanni deuhva ka kal ve tum
chuan ka thlenna Hotel Room-a lum deuh bawk a, zing dar 3:00-ah ka tho va. Pawn Varandah-ah
chuan thlifim dawngin ka va ding chhuak a. Chutih lai chuan nula thenkhat hi pahnih te, pathum te,
mahni chauh tein an rawn tei mai mai a. Engemaw an tih chu aw, K.S an tih ho hi em ni dawn chu
aw tia ka ngaihtuah lai chuan, an Bag-atang chuan lehkha hi an rawn phawrh a, mi dawr inkalh,
thir kawngkhar hnuaiah chuan an rawlh lut zeuh zeuh hlawm a. Mak ka ti a, an kal liam hnu chuan
an thil dah chu ka phawrh ru-a, ka han enchian chuan, chanchinbu Vanglaini te, Lelte te, Aizawl
Post etc.etc. te an lo ni hlawm a. K.S. fawr tlaivar, mi thil ruk tum emaw ka tih ho chu 'Chanchinbu
sem' hi an lo ni reng mai a, ka zak ta em em mai a, ka ngaisang hnuhnawh bawk si, thingtlang pa
tih takah, 'Zo' tengtawngin ka ngaihtuahna chu a kal ding ta ngut ngut mai a.
Ka rilru chuan, 'Aizawl khawpuiah hian tlangval an awm lo em ni, engatinge hmeichhia,
awm nem zawk, chak lo zawk, nula hmel tha tak tak ho hian khuantevikah thovin chanchinbu an
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
sem tak mai le! 'Kei zawng ka thlang Mizo Val ngei' titu kan nulate hian Zo Tlangval hi min
chawm an tum ta mai zawk em ni ? Zing dar 3/4 te chu thlasik lai ngat phei chuan a la zingin a la
thim nasa mai si a, khawimaw lai kawmkar deuhah phei chuan hnamdangho hian lo chang ruin lo
man sela emaw, lo pawngsual ta se tunge mualpho vang. Keimah, Zo Tlangvala ngei hi a mualpho
tur chu ka ni dawn lawm ni?' tiin ka inngaihtuah buai nasa khawp mai. Mahse, chutihlai tak chuan
tlangval ni ngei tur pakhat hian chanchinbu dang a rawn sem ve ta a, ka thaw-i-pik chu a kiang ta
hawk a, mahse, a kiang rei lo. Putar pakhat, vawt tia khur bauh bauh pakhat hi a lo kal a, ani pawh
chuan chanchinbu dang rawn kengin alo sem ve hi a lo ni a, chu pa chu ka ngaisang em em a, putar
chawmhlawm nih a tum bik lova, pawisa thawhchhuah tuma a bei chu ka fak a ni. Mahse, ka thin a
rim leh ta thut mai, Ka pu khan tu leh fa a nei lo em ni ? Engtinnge, putar kum 60 chuang, zing
kawvawtah chanchinbu an semtir ? Nge, ka pu chanchinbu sem man khan ruih- theih thil an lo ti
thin zawk em ni ang ? Ka ngaihtuahna a kal thui hman hle.
Thin tawt teuh chungin Bazarpui lamah ka phei a, ka hahdam ta sawng sawng mai. Mizo
tlangval dik tak rual chu Hnam sei pui pui kengin an lo vei thuak thuak a, thenkhatin Sumo-a hlan
tur Parcel-an lo phur a, thenkhatin Chini Bag. Ka en ning thei lo. Ka han zawt chiang a Mutia an nih
hi an ti a, ka hlim zia chu sawiin a siak lo, Zo Tlangval, Mutia ni ngam kan nei chu ropui ka ti a, ka
thinlungah chawimawina Nopui ka dawmtir a, chutihlai chuan dawrkai nu pakhat, tho hlim hlawl
tih hriat tak hian a chhak deuhva vai ngal ria thiuh theuh chu a bungrua phur turin a han ko ta tlat
mai a, mahni mizo puite ko lova, hnamdang a han ko chu thik rem rem tak ka ni. Kha vai kha ka
haw lo. A kotu kha ka hua.
Tum khat chu ka zin kawngah kawng chhia a tam em em mai a, J.C.B leh Labour rual ten
kawng an lo thianfai thin a, Labour zing atang chuan, 'Ka pu, rawn kal rawh u, in Motor kha kan lo
nam chhuahpui ang che u', tih ri hi ka han hria a, ka'n en chuan Zo Tlangval Labour an lo awm ve
reng niin, a va'n nuam em! P.W.D Labour-a tang ngam Mizo tlangval kan nei chu ka chhuang em
em mai a, Zo Mel lung phuntute tia han vuah ve mai te hi ka chak rum rum mai. Mizo tlangval dik
tak, Drugs ngawl vei, zu ngawl vei. Top up- thunna tur mahni nu leh pa te dil chut chut, chhun lama
nilenga T.V. en chunga Thutthlengseia mu peih, chhungte aia chaw ei hmasa ziah, zan len chhuah
dawn apianga, 'Khawi maw pawisa Chu' , tia mahni chhungte tibuai ve ziah thin hote ka ngaihtuah
chuan heng Labour- ho hian Mel Lung chi khat chu an Phun a ni lawm ni ? tiin ka ngaihtuah neuh
neuh va.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Sumo-a ka chuanpui pa chuan N.L.U.P hlawhtlin loh tur zia thu chu ring tak takin a sawi
piap piap mai a, a bula thu pa pakhat nen chuan an inhnial deuh va. Chu pa chuan, 'Ka pu, engah
nge N.L.U.P chu a hlawhtlin i rin loh em em, kan ram hi tunhma ang kha ani tawh hlei nem. N.L.U.P
dawng tura thlante pawh hian tunhma anga, a pawisa faia laka, T.V. thar lei nan te, Hand Set
changkang, Video Camera-awm lei nan te ti mai mai tawh hleinem. Dawng tura thlan, Loneitute ka
tihlawhtling lovang tih hlauvin tun atang hian theihtawpin tan an la tawh asin. A bik takin,
Agriculture Sector- hnuaia inthun ngam chinho ngat phei hi chu, tihhlawhtlin tum tak tak chin an
ni a, hlawhchham tum lo chhungkua a tanrual tum, Buh leh bala intodelh tum ngam chin ngatte an
ni a, lo ngai reng rawh, hlowhtlinna chu i la hmu em ang.
Chubakah, ka hriat ve chinah Agriculture Department hnuaia thawktute hi mi ti mai an
awm lo asin. An sawi chuan, tunah N.L.U.P kan tih pawh hi hlawhtlinpui an tum khawp mai. Ka
hriat zel dan chuan, pawisa an han pe anga, chu an enzui anga, thawk tak peih lo ho chu an paih
hmiah hmiah mai dawn an ti asin. A thuhrimah, N.L.U.P. tura thlan hote hi chu an tu leh fate
tihhlawhtlin tum em em in tan an la mup mup mai tih thawm pawh ka hria asin. Tunhma zia kha a
bo tawh a, thangthar zia a ni tawh a, an sawi fo thin, 'Change' a thleng mek a ni.
Zo nula leh tlangval hian ei leh bara kan intodelh loh chuan mizo tih hi a bo thuai dawn tih
an hria a, mi tam tak ruihhlo bawihah leh thatchhiatna khurah tlu lut mahse, kan nula leh tlangval
lehkhathiam tak takte pawh hi Ram leh Hnam Hnuk an ni tih inhre chiangin, kut hnathawh hi uar
an tum tawh a, an zahpui tawh lova, hriselna atan pawh a tha a ni tih an hre tawh a, awm mai mai
hi an tum tawh lo asin. Tunah chuan, nula tlangval, lehkha zir sang tak tak te hian Sorkar hna
thawh tum lovin, W.R.C. siamna remchang zawngin an vir vut vut tawh tih thu te hi i la hre lo ani
maithei. Thenkhat phei chuan, tlangram Terrace-te siamin thlasik thlai, anmahni motor-in an phur
vut vut tawh asin. Ram changkang apiangah Loneituten dinhmun sang an luah tih te hi an hre
chiang tawh a, chuvangin, kan ram hian lei rem a rap ve tan mek tawh zawk a nih hi,' tiin a chhang
ta bawrh bawrh mai a
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
KUT HNATHAWH LEH MIZO THALAITE
By. J.M.S. Dawngliana, MAS
Thangkhatlian zet a lo ni ta der mai, kan nu leh pa te khan lehkha i zir peih loh chuan
kuthna i thawk ang an ti thin a, kan hlau thei em em thin a ni. Sawrkar hnathawh tumin lehkha kan
zir thin a, Sawrkar hnathawh chauh hi eizawnnaah kan lo ngai thin a, mahse hei hi a ni lo, kut
hnathawha eizawng mi hausa tak tak hi an tam tawh a ni. Tuna kan offcer lian tam tak te pawh hi
kut hnathawh pahin meichhem engahte lehkha an lo zir thin a ni, Khang lai huna mi tam zawk
ngaihdan chuan kut hnathawh han tih hi tlangram lo neih a ni a, kawla ni chhuak chhiara feha,
tlaia haw leh te, haw paha thingphurh thing lukham put haw te, an tul zual chang phei chuan
thawhtannia riah luha inrinni tlaia haw leh te hi a ni. He kan ngaihdan hi a dik lova, kut hnathawh
han tih hian tlangram lo neih chauh hi a ni lova, hnathawh tur chi hrang hrang tamtak a awm zawk
a ni.
Article thenkhat chanchinbua lo langah hian tunlai thalaite hian hna an thawk peih lo va,
nu leh pate hi hnathawktu ber an ni tawh zawk tih ziak hmuh tur a awm ta fo mai. Hman deuh kha
chuan zawlbuk hi thalai te inzima hmunpui ber a ni a, tunah erawh chuan kan chenna In,
Sikul/College hi thalaite inzirna hmunpui ber a ni. Chhungkaw tam tak fate chu zingah an tho va,
hnathawh tur pawh awm se nu leh pa ten 'lehkha zir rawh, i thiam lo palh ange, thawh tur chu kan
lo thawk vek mai ang' tia fate hrilh hi ka hre hnem tawh khawp mai. Chuvangin Mizo thalaite hi an
thatchhe lo va, hna han thawh nan an nu leh pa ten hun an siam sak lo mai zawk a ni.
Aizawl-ah hian School leh College naupang thenkhat chu mahni inhlawh chawpin mi in an
luah a, mahni inchawm chawpin lehkha an irthei a, heti chung hian thenkhat phei chuan an
chhungte pawisa an la thawn thei hial zawk a ni. Zingah chanchinbu semin emaw mutia hna an
thawk a, zanah te print- ing press-ah te, septic tank paih faite in an inhlawh a, chhunah class an kal
leh mai thin a ni. Thenkhat phei chu zingah class kalin open-ah te an kal a, chhunah inhlawhfa tam
tak an awm bawk a, hei bakah hian Aizawl chhungkaw tamtakte hi mi in luah an ni a, Ar leh Vawk
vulhna hmun takngial pawh a awm lo a ni.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Thingtlangah chuan tamtak hian Sikul banah thingphur/puin an chhuak thin a, thenkhat
chuan an nu leh pate fehchhawk turin an lo va hmuak thin a ni. Thenkhat chuan daihnaiah
chuktuah huan an siam a, Sikul banah hna an va thawk a, tlai thim dawnah an lo haw leh mai thin a
ni. Aizawlah hi chuan daihnai ram zawng zawng hi mimal ram a nih vek tawh avangin huante han
siam dawn mahse hmun a awm ngang lo a ni. Sap ramah chuan darkar bi-in a inhlawh theih a,
Mizoram angah te hi chuan a awm a nih pawhin a la vang hle ang.
Veng chhung YMA, Sikul, College leh kohhran hnatlan nikhua te hian kan Mizo thalaite hi
an thatchhe lo tih chiang takin a hmuh theih a ni. Thalai hnathawk ngai vak lova kan ngaihte hian
thlan tla bawrh bawrh chungin a rimchhia leh tenawm laite hi bawngtuthlawh, suahdur leh kut
lawng pawhin an ham bawrh bawrh thin a ni.
Heng kan sawi tlemte hian tunlai kan Mizo thalaite hi an thatchhe lova, an taima em em tih
a ti chianga, hun leh hmun an neih loh vangin mi tam tak hian an thatchhia-ah kan ngai mai mai
ani zawk. Hemi avang hian nu leh pa-te pawh kan inbih chiana kan in en ngun deuh pawh a ngai
hle a ni.
KEIMAHNI:
ALL MIZORAM WRC FARMERS MEET -2011:
Ni 25.1.2011 khan Elecfric Veng YMA, Hall-ah Agriculture Department huaihawtin
Mizoram chhunga Leilet nei - Kuthnathawktute intawhkhawmna hun hman a ni a, Chief Minister
zahawm tak Pu Lal Thanhawla chu khuallian niin, Agriculture Minister Pu H.Liansailova chu
khuallian a ni bawk. He hunah hinn Kum 2011 hi " Buh thar tam kum" atan sawrkar chuan a puang
a ni.
"Buh thar tam" kumpuan tihhlawhtlin a nih ngei theih nan sawrkar chuan ni 17.3.2011
hian State Level Co-ordination Commmittee a din nghal a, chungte chu :-
Chairman : Minister, Agiuclture etc. Department .
Co Chairman : Parliamentary Secretary, Agriculture etc. Department.
Member Secretary : Secretary Agriuclture Department
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
Members : 1. Director ofAgriculture (CH)
2. Director of Agriculture (R&E)
3. Chief Engineer (MI)
4. Joint Director (MMA)
5. Joint Director of Agriculture
6. Pu C. Chawngkunga, Dawrpui Vengthar
7. Pu R. Thansanga, Chanmari West
8. Pu H. Vanlalduha, Zarkawt, Aizawl
9. Pu P. Bhattacharjee, M.D MAHFED
10. President, AMFU General Hqrs.
11. Representative of Synod Social Front.
BUKNA TEHKHAWNG :
1 Kg = 1000 grams
2.20462 pound
1 Pound = 0.454 kg (say 0.5 kg)
1 Ounce = 28.305 grams
1 Quintal = 100 kg
1 Ton = 1000 kg
10 quintal
1 Tola = 11.6638 gram
1 Litre = 1000 ml
1 Galoon = 4.54596 litre
Farmers Library, Department of Agriculture-ah hian lehkhabu chhiar tur tha tak tak a awm
a, rawn pan ve thin rawh.
ZORAM LONEITU VOL.54 NO.4 Jan-March 2011
HRIAT ATANA THA
HMUN RAM ZAU ZAWNG (AREA TEHKHAWNG)
1 Bigha = 1600 sq.yard
= 14400 sq.ft
i.e 120 x 120 ft = 20 x 20 hlam
(hlam 20 bial)
1 Acre = 4840 sq.yard
= 43560 sq.ft
= 209 ft x 209 ft
= 3 Bigha
= 0.4047 Ha.
1 Hectare = 10,000 sq.m
= 100 x 100 m
= 55 x 55 hlam (hlam 55 bial)
= 7.5 bigha
= 2.4741 (say 2.5 acre)
N.B : lilam khat hi feet 6 (approx.) anga ngaih a ni.